Polska nie może równać się pod względem jakości dróg m.in. z Niemcami, Francją czy innymi krajami Zachodniej Europy. Co ciekawe, pojęcie autostrady i drogi ekspresowej, zostało w naszym kraju uregulowane dopiero w ustawie z dnia 21 marca 1985 roku. Następnie w 1997 roku w ustawie Prawo o ruchu drogowym doprecyzowano, że autostrada jest drogą dwujezdniową, o odpowiednich oznaczeniach, na której nie dopuszcza się ruchu poprzecznego. Droga ekspresowa jest zaś drogą jedno lub dwujezdniową, z odpowiednimi oznaczeniami, na której skrzyżowania występują tylko w wyjątkowych przypadkach. Jak przedstawia się historia budowy dróg ekspresowych i autostrad w Polsce?
Pierwsze sieci dróg w Polsce
Już w dwudziestoleciu międzywojennym powstawały pierwsze plany dróg przeznaczonych dla szybkiego ruchu samochodowego na większe odległości. W latach 30. XX wieku istniały drogi samochodowe I i II kolejności. Te pierwsze obejmowały trasy:
- Warszawa – Łódź o długości 100 km,
- Warszawa-Poznań – na granicy państwa, o długości 350 km,
- Gdynia – Bydgoszcz – Łódź – Katowice, o długości 500 km,
- Warszawa – Lublin – Lwów – Śniatyń – na granicy państwa, o długości 550 km,
- Puławy – Sandomierz – Przemyśl o długości 175 km,
- Okrężne naokoło Warszawy, Poznania i Łodzi oraz Gdańska – łącznie 350 km.
Drogi II kolejności miały łączyć największe miasta w ówczesnej Polsce, mając łącznie 2295 km długości. Zaplanowano ich powstanie na kolejne 30 lat, do 1969 roku.
Wybuch II wojny światowej spowodował odsunięcie wcześniejszych planów budowy dróg i autostrad, ale w końcu polskie władze emigracyjne w Londynie podniosły kwestię konieczności budowy. W Ministerstwie Przemysłu, Handlu i Żeglugi powstał wieloletni plan gospodarczy dla powojennej Polski, który obejmował plany budowy autostrad, łączących podstawowe ośrodki gospodarcze lub kulturalne. Szybkie drogi miały powstać pomiędzy ośrodkami takimi jak:
- Warszawa– Łódź– Bydgoszcz– Toruń,
- Gdańsk– Gdynia,
- Śląsk– Kraków,
- Lwów– Borysław.
Przewidywano, że w pierwszej fazie planu – piętnastoletniej, powstanie układ trójkątny, polegający na funkcjonowaniu sieci autostrad łączących ośrodki regionalne, które dzieliło od siebie około 75 km.
W tym samym czasie, za okupacji II RP, budowano nowe drogi – tzw. berlinki. Weszły one w skład nowej sieci dróg w powojennej Polsce – były to odcinki Kołbaskowo-Łęczyca oraz Elbląg – Grzechotki. Jako że po II wojnie światowej granice Polski uległy zmianie, na Ziemiach Odzyskanych nasz kraj odziedziczył po III Rzeszy niedokończone odcinki dróg, w tym śląską autostradę, na odcinku Olsztyna-Brzeg oraz Ujazd – Gliwice – Zabrze. W wyniku działań wojennych część z nich było zniszczonych. Nie istniały niemal żadne mosty, które zbombardowano lub wysadzono w czasie wojny. Istniały też drogi na trasach:
- Zgorzelec – Bolesławiec,
- Brzeg – Ujazd,
- Łęczyca-Chojnice,
- Świecko – Luboń (niedaleko Poznania).
Rozwój motoryzacji i dróg w Polsce
Z początkiem lat 60. XX wieku zdecydowanie zwiększył się ruch samochodowy w naszym kraju, dlatego podjęto odgórną decyzję o rozpoczęciu budowy autostrad. Rada Motoryzacyjna działająca przy Radzie Ministrów, 24 czerwca 1963 roku zaprezentowała plan autorstwa Eugeniusza Buszma, który zakładał budowę imponującej sieci autostrad w Polsce. Łączna długość dróg miała wynieść 4300 km, z czego do 1980 roku miało powstać 700 km, a do 2000 roku: 2-3 tys. km autostrad.
Pierwszy odcinek autostrady zdecydowano się zbudować od GOP-u do Krakowa. Budowę zaplanowano na lata 1974-1977. Przystąpiono do budowy dwujezdniowych wylotów z największych ośrodków miejskich, m.in. z Warszawy w stronę Poznania, z Bydgoszczy do Torunia i z Katowic do Warszawy.
Właściwa budowa i rozbudowa sieci autostrad rozpoczęła się w latach 70. XX wieku. W 1972 roku w planach była budowa drogi Gliwice-Kraków – czyli późniejszej A4, dokończenie budowy drogi Wrocław Gliwice oraz budowa drogi Warszawa-Katowice, tzw. gierkówki. Później rozszerzono plany o kolejne odcinki dróg. W latach 1973-1977 zrealizowano program „Rozwój sieci drogowej” w Polsce, dzięki współpracy z ONZ. Zbudowano wówczas 35 tys. km nowych dróg oraz zmodernizowano około 87 tys. km starych.
Dopiero w 1985 roku stworzono plan, który zakładał istnienie dwóch kategorii dróg w Polsce, mianowicie autostrad i dróg ekspresowych. Wyznaczono do rangi autostrad części dróg na trasach dzisiejszych autostrad: A1, A2 i A4. Prace postępowały powoli. Na przestrzeni lat 1978-1991 oddano fragmenty A4: Jaworzno-Kraków, A2 Września-Konin oraz A1: Tuszyn-Piotrków Trybunalskich.
Plan budowy sieci autostrad i dróg ekspresowych
Pod koniec lat 90. XX wieku powstał pierwszy kompleksowy program budowy sieci autostrad i dróg ekspresowych w Polsce. Jest on na bieżąco realizowany i dostosowywany do nowych realiów. Przyspieszenie realizacji inwestycji drogowych było możliwe dzięki otrzymaniu licznych dotacji z samej Unii Europejskiej.
Lata 2000-2017
Plany budowy autostrad w 2001 roku musiały być zrewidowane, co skutkowało usunięciem autostrady A3, którą zastąpiono drogą ekspresową S3, zaś autostradę A8 trzeba było zredukować – miała objąć drogę ekspresową S8 na odcinku Wrocław – Warszawa- Białystok oraz obwodnicę Wrocławia.
W 2005 roku oddano do użytku ponad 115 km dróg ekspresowych i autostrad. Jednocześnie udało się podpisać kontrakty na budowę ponad 120 km dróg.
W kolejnych latach systematycznie powstawały nowe odcinki autostrad i dróg ekspresowych:
- w 2006 roku – 98 km i podpisano kontrakty na budowę około 220 km,
- w 2007 roku – 40,5 km i podpisano umowy na ponad 11,5 km,
- w 2008 roku – 210 km i podpisano umowy na budowę ponad 310 km,
- w 2009 roku – 147 km i podpisano kontrakty na budowę około 642 km,
- w 2010 roku – 138 km i podpisano kontrakty na budowę ponad 435 km,
- w 2011 roku – 313 km i podpisano kontrakty na budowę około 228 km,
- w 2012 roku – 640 km i podpisano kontrakty na budowę 86,7 km,
- w 2013 roku – ponad 290 km i podpisano kontrakty na budowę 128 km,
- w 2014 roku – 280 km i podpisano kontrakty na budowę około 424 km,
- w 2015 roku – 33,5 km i podpisano kontrakty na budowę prawie 700 km,
- w 2016 roku – 123 km i podpisano kontrakty na budowę około 234 km,
- w 2017 roku – 290 km i podpisano kontrakty na budowę około 265 km.
Plany na 2018 rok
W bieżącym roku Główna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad ma zamiar podpisać kilkanaście umów na budowę nowych dróg, m.in. trasy Via Baltica czy drogi S19 z Lublina do Rzeszowa. Łącznie ma powstać około 560 km nowych dróg.
Na koniec 2017 roku polska sieć dróg szybkiego ruchu liczyła łącznie 3421,7 km, z czego 1627,3 km to autostrady, a 1794,4 km to drogi ekspresowe. W postępowaniach przetargowych znajdowały się 53 nowe odcinki dróg o łącznej długości 727 km.
Artykuł został przygotowany przez ekspertów z firmy Stacon. Stacon (https://stacon.pl) jest generalnym wykonawcą a także projektantem nowoczesnych i funkcjonalnych miejsc obsługi pasażerów, które coraz częściej powstają przy polskich autostradach.
